ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ “ਜਿੱਥੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ” ਦੀ ਅਨੁਵਾਦਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ੈਲੀ ਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ – ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਾਈਨੌਰ

ਮੁਹਾਲ਼ੀ (ਸੁਰ ਸਾਂਝ ਡਾਟ ਕਾਮ ਬਿਊਰੋ), 30 ਜੂਨ:

ਇਹ ਪੁਸਤਕ ‘ਜਿੱਥੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ’ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਮੂਲ ਲੇਖਕ ਅੰਮ੍ਰਿ੍ਤ ਰੰਜਨ ਦੀਆਂ ਹਿੰਦੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜਹਾਂ ਨਹੀਂ ਗਿਆ’ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ’ਚ ਅਨੁਵਾਦਤ ਰੂਪ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਗੁਰਿੰਦਰ ਕਲਸੀ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ 25 ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋ 4 ਅਨੁਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ‘ਗਪਲੂ ਟਪਲੂ‘ ਬਾਲ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਪੇਪਰ ਮੈਂ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਰਾਲੀ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ’ਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਫਿਰ ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਅਨੁਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕ ‘ਜਿੱਥੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ’ ਬਾਰੇ ਪੇਪਰ  ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੰਜਨ ਦੀ ਕਾਵਿ ਸ਼ੈਲੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਲ, ਪਰ ਡੂੰਘੇ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਮ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕਤਾ (symbolism) ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਕਵਿਤਾ ‘ਰਾਤ’ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਅਤੇ ਡਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ‘ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਟੁਕੜਾ’ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਵੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾਈ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ’ਚ 51 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਵਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਅਨੁਵਾਦਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਵੀ ਵਧੀਆ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਾਵਿਕ ਰਚਨਾ ‘ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਗਿਆ’ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਵੀ ਜਿੱਥੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ, ਉਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਸਾਕਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਕਲਪਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ;

ਮਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਉਭਰਦਾ ਹੈ। ‘ਮਾਂ’ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਉਜਾਲਾ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਅਲੱਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ’ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਭਾਵ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਮਾਂ-ਬੱਚੇ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾ ‘ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ’ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ, ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਚੰਦ ਦੇ ਸੁਪਨੇ, ਅਤੇ ਮਾਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਸਵਾਦ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਭਾਵੁਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ;

ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ‘ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਸੱਤ ਰੰਗ’ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀਨ ਅਸਮਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਵੀ ਉਠਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਰੰਗ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਪਾਣੀ ਦੇ? ਕਵਿਤਾ ‘ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ’ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ’ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ‘ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਟੁਕੜਾ’ ਅਤੇ ‘ਝੂਠ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ’ ਸਮਾਜਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ‘ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਟੁਕੜਾ’ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ‘ਝੂਠ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ’ ਸੱਚ ਅਤੇ ਝੂਠ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਝੂਠ ਨੂੰ ਵੀ ਸੱਚ ਵਾਂਗ ਪੂਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਕਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਸ਼ਾਵਾਦ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ‘ਚਿੜੀ’ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਛੀ ਦੇ ਉੱਡਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਡਿੱਗਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਲਗਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ‘ਸੁਪਨਾ’ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸੁਪਨਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਰਸਤਾ ਲੱਭਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਸੱਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੰਜਨ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਅਤੇ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਨੇ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਦਿਵਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਛੂਹੇਗੀ, ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਵਾਲਾਂ ਬਾਰੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗੀ।

ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਸੂਖਮ ਕਲਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਅਨੁਵਾਦਕ ਕੇਵਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮੂਲ ਲੇਖਕ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਸੰਦਰਭ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾਈ ਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਝ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਨੁਵਾਦ ਮੂਲ ਲੇਖਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦਾ ਹੋਇਆ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਸਮਝਣਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਅਨੁਵਾਦ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪੁਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਿੰਦਰ ਕਲਸੀ ਨੇ ਇਹ ਕਾਰਜ ਬਾਖੂਬੀ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਮੂਲ ਲੇਖਕ ਅੰਮ੍ਰਿ੍ਤ ਰੰਜਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੁਰਿੰਦਰ ਕਲਸੀ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦਤ ਕਲਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਲੇਖਕ ਇਸ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਧੀਆ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।